प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना – पाणलोट विकास घटक २.०

प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना- पाणलोट विकास घटक 2.0

केंद्रीय भूसंसाधन विभाग, ग्रामीण विकास मंत्रालय, भारत सरकार यांनी प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना – पाणलोट विकास घटक 2.0 ही योजना राज्यात राबविण्यासाठी दि. 30 डिसेंबर 2021 रोजी मार्गदर्शक सूचनानुसार निर्गमित केल्या आहेत. या योजनेकरिता केंद्र व राज्य शासनाच्या निधीचे प्रमाण 60:40 आहे.

• सन 2021-22 पासून कार्यक्रम अंमलबजावणी सुरु.
• राज्याकरिता मंजूर प्रकल्पांचे उपचार क्षेत्र – 5,26 लक्ष हेक्टर.
• मंजूर प्राथमिक प्रकल्प अहवाल संख्या – 140.
• एकूण समाविष्ट जिल्हे – 30 (धुळे, सातारा, कोल्हापूर, नागपूर वगळून).
• एकूण समाविष्ट तालुके – 97.
• एकूण समाविष्ट गावे – 1530.
• प्रकल्पमूल्य – रु.1251 कोटी.

मृद व जलसंधारण विभाग, शासन निर्णय क्रमांक-केंपुयो-2022/प्र.क्र.15/जल-8, दिनांक 27.04.2022 अन्वये केंद्र पुरस्कृत प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना – पाणलोट विकास घटक 2.0 च्या अंमलबजावणीकरिता केंद्र शासनाच्या मार्गदर्शक सूचना 2021 नुसार मा. मुख्य सचिव यांच्या अध्यक्षतेखाली राज्यस्तरीय मान्यता समिती (SLSC), सचिव, मृद व जलसंधारण यांच्या अध्यक्षतेखाली राज्यस्तरीय नोडल यंत्रणा (SLNA), अपर मुख्य कार्यकारी, वसुंधरा पाणलोट विकास यंत्रणा, पुणे यांच्या अध्यक्षतेखाली राज्यस्तरीय तांत्रिक समिती (SLTC) व संबंधीत जिल्हाधिकारी यांच्या अध्यक्षतेखाली जिल्हा पाणलोट कक्ष व माहिती केंद्र (WCDC) गठीत करण्यात आलेली आहे. तसेच शासन निर्णय क्रमांक-केंपुयो-2022/प्र.क्र.07/जल-8, दि.06.07.2022 अन्वये पाणलोट समिती (WC) गठीत करण्यात आलेली आहे.

सदर योजना राज्यातील एकूण 140 प्रकल्पांमध्ये राबविण्याकरिता जिल्हा पाणलोट कक्ष तथा माहिती केंद्र (WCDC) यांचे मार्फत कृषी विभाग 86, मृद व जलसंधारण विभाग 45, वन विभाग 2, जिल्हा परिषद 04, ग्रामीण पाणी पुरवठा विभाग 2 व इतर 1 अशा प्रकारे एकूण 140 प्रकल्प कार्यान्वयीन यंत्रणा निश्चित करण्यात आलेल्या आहेत.
प्रस्तुत योजनेंतर्गत राबविण्यात येणाऱ्या घटकांची माहिती व सद्य:स्थिती खालीलप्रमाणे आहे :-

नैसर्गिक संसाधन व्यवस्थापन :-

या योजनेंतर्गत नैसर्गिक संसाधन व्यवस्थापन अंतर्गत नैसर्गिक संसाधनांशी संबंधित मालमत्ता निमिर्ती, मालमत्तेची देखभाल, भौतिक कामांची देखभाल, वृक्षारोपणासारख्या जैव-कामांसाठी मजबूत संरक्षण उपाय, ही कामे केली जातात. याकरिता योजनेच्या प्रकल्पमूल्याच्या 47 टक्के निधीची तरतूद आहे.
सद्य:स्थितीत (दि.24.02.2025 अखेर) योजनेच्या नैसर्गिक संसाधन व्यवस्थापन घटकांतर्गत रक्कम रु.52318.00 लक्षच्या 23127 कामांना तांत्रिक मान्यता देण्यात आलेली असून रक्कम रु.52097.00 लक्षच्या 23055 कामांना प्रशासकीय मान्यता देण्यात आलेली आहे. त्यापैकी रक्कम रु.28884.00 लक्षची 13182 कामे सुरु झालेली असून, रु.19482.00 लक्ष रक्कमेची 8302 कामे पूर्ण झालेली आहेत. प्रकल्पाचा कालावधी 2021-22 ते 2025-26 असा असून मार्च, 2026 मध्ये या प्रकल्पाचे काम पूर्ण होणे अपेक्षित आहे. त्यानुसार केंद्र शासनाच्या मार्गदर्शक सुचनांनूसार टप्याटप्याने योजनेची अंमलबजावणी सुरु आहे.

प्रेरक प्रवेश उपक्रम :-

प्रेरक प्रवेश उपक्रमांतर्गत प्रकल्प क्षेत्रात शेतकरी उत्पादक संघ / कंपनी स्थापन करण्यात येणार असून या शेतकरी उत्पादक संघ / कंपनी यांना उत्पादन पद्धती या घटकाअंतर्गत शेतीवर आधारित व्यवसाय उभारण्यासाठी निधी देण्यात येणार आहे.
प्रेरक प्रवेश उपक्रमांतर्गत मार्गदर्शक सूचनांमधील या घटकासाठी असलेल्या तरतूदीनुसार रु.26 कोटी 71 लाख एवढा निधी कृषी विभागाच्या आत्मा यंत्रणेच्या जिल्हा प्रकल्प संचालक, आत्मा यांच्या फिरत्या निधी खात्यावर वर्ग करण्यात आला आहे. यामध्ये प्रेरक प्रवेश उपक्रमांतर्गत प्रकल्प क्षेत्रात शेतकरी उत्पादक संघ/कंपनी स्थापन करण्यात येणार असून या शेतकरी उत्पादक संघ/कंपनी यांना उत्पादन पद्धती या घटकाअंतर्गत शेतीवर आधारित व्यवसाय उभारण्यासाठी निधी देण्यात येत आहे.

उपजीविका :-

उपजीविका घटकांतर्गत पात्र स्वयं सहाय्यता गट व प्रभाग संघ यांना खेळते भांडवल, सामुहिक गुंतवणूक निधी व उपजीविका उपक्रम निधी म्हणून निधी वितरित करण्यात येतो.
उपजीविका हा घटक महाराष्ट्र राज्य ग्रामीण जीवनोन्नती अभियान यांचे मदतीने राबविण्याचा निर्णय घेण्यात आला असून, त्याअंतर्गत रु.185 कोटी एवढा निधी महाराष्ट्र राज्य ग्रामीण जीवनोन्नती अभियान अंतर्गत स्वयं सहाय्यता गटांना खेळते भांडवल, सामुहिक गुंतवणूक निधी व उपजीविका उपक्रम निधी म्हणून वितरीत करण्यात आला आहे.

उत्पादन पद्धती :-

उत्पादन पध्दती अंतर्गत शेतकरी गटांच्या व शेतकरी उत्पादक कंपन्यांच्या मूल्य साखळी प्रकल्पास अर्थसहाय्य, शेतकरी प्रशिक्षण, प्राथमिक प्रक्रिया, विक्री व्यवस्था, सेंद्रिय शेती इत्यादी. बाबींवर भर देण्यात येतो. या अंतर्गत प्रकल्प मूल्याच्या 15% म्हणजेच रु.187.65 कोटी निधीची तरतूद आहे.
उत्पादन पद्धती हा घटक कृषी विभागाच्या आत्मा यंत्रणेमार्फत राबविण्याचा निर्णय घेण्यात आला असून त्या अंतर्गत रु.65 कोटी एवढा निधी जिल्हा प्रकल्प संचालक, आत्मा यांच्या खात्यावर वर्ग करण्यात आला आहे.

क्षमता बांधणी :-

क्षमता बांधणी करिता जल व भूमी व्यवस्थापन संस्था (वाल्मी) या संस्थेची प्रशिक्षण संस्था म्हणून नियुक्ती करण्यात आली असून त्याकरिता रू.32 कोटी इतका निधी वाल्मी संस्थेस उपलब्ध करून देण्यात आला आहे.

प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना – पाणलोट विकास घटक 2.0 ही योजना मार्च, 2026 मध्ये संपुष्टात येत आहे. सदर योजनेंतर्गत आतापर्यंत केंद्र शासनाकडून केंद्र हिस्सा रु.408.97 कोटी इतका निधी प्राप्त झाला असून त्यास समरुप राज्य हिस्सा रु.272.65 कोटी असा मिळून रु.681.62 कोटी इतका निधी वितरित करण्यात आला आहे.

लाभार्थी:

नागरिक

फायदे:

...